Lemchan Review Duhmanga leh Dardini

Mizote hian lemchan thawnthu, a bu ngeia chhuah hi kan nei ve ta nual a. A tuipui leh zir zau peih pawh an awm zèl a, a lawmawm hle. Hetih rual hian, lemchan \ha leh zir tlak, University leh College meuha han zir at^na tlak leh tling chu kan la nei tl>m hle a. Kan neih chhunte hi Lemchan tènau (One-act play) tè tè, khawilai function iloa chan at^na zirtir nei tura duan, tawi leh nawi tak tak an ni hlawm a. Lemchan (Drama) puitling leh zirtlak nia lang chu kut\anga chhiar tham tak tak chauh kan la nei niin a lang.

Dik tak chuan Lemchan (Drama) ziah hi thil awl-ai tak a ni lèm lo a. Uluk leh ngunthlûk taka duan ngai, dàn leh hrai ngah zet mai a ni a, pâwngtâwng basa ngam chi a ni lo. Technical taka zir tur pawh a tam a, a hman leh phûr nazawngina ziah ve ngawt chi a ni hek lo. Chu vang chuan Mizo Literature huang chhûng bikah rau rau pawh, Lemchan (Drama) hi a \hang muang em em a ni.

Chutianga Lemchan (Drama) lama kan pachhiatzia chu hriain Lalsângzuala chuan lemchan ngaihnawm tak tak pahnih - 'Duhmanga leh Dârdini' leh 'Thangzawra' chu ziakin bu khatah a khâwr pum a, kum 2006 khan a bu-in a chhuah a. A ngaihnawmin chhiar a nuam takzet.

Ngun taka ka'n chhiarin, 'Duhmanga leh Dardini' lemchan thawnthu hi Mizote'na Lemchan (Drama) kan neih tawhah chuan a \ha ber niin ka hria a. Tunah hian thiam ang tàwk tàwkin ka 'review' dâwn a ni.

'Duhmanga leh Dardini' lemchan thawnthu hi Mizote'na thawnthu kan neih sa, hmànlai thawnthu awm sa hmanga duan a ni a. A ziaktu hian a history ang diak diakin a ziak lèm lo. A lemchan tingaihnawm leh tihmuhnawm turin ‘character’ a din chawp nual a, history bu-a kan hmuh tel lèm loh pawh ziak telin a pawt fân nual. A ziaktu ngeiin, "Historical drama chu a ni a, history erawh a ni lo," tia thuhmahruaia a sawi hian a tifiah viau àwm e. Hetianga thawnthu awm sa hmanga lemchan thawnthu duan hi hmàn hmàn a\anga lemchan ziaktuten an lo chìn tawh a ni a. William Shakespeare a\anga Dr. Laltluangliana Khiangte thlengin an lârpui hlè rèng a ni! Hetianga thawnthu awm sa han pawh fàna han her kual deuh hi mi \henkhat chuan an hre thiam \hin lo a, 'history' leh 'historical drama' an hriat hran loh vang a ni. Lemchan-ah chuan a history ang diak diaka ziaha chan chhuah vek kha a ngai kher lo a, phuah belha pawt fàn turin a ziaktuin zalênna a nei bawk. History erawh kan phuah belh ngawt thei lo thung. Hei hi kan hriat chian a pawimawh hle.

He Lemchan thawnthu hi lungchhiatthlak taka tâwp chi (tragedy) a ni a, a tàwpah a changtunu D^rdini leh a changtupa Duhmanga chu lungchhiatthlak takin an thi ve ve a ni. Hmànlaia 'tragedy' lar tak tak ang bawkin he Lemchanah hian a changtute zîngah vàntlâng chunglam, lal chhûngkaw zînga mite an tel a. He lemchana a changtupa ber Duhmanga hi Vangtl^ng lal fapa, a pa thih huna tlâng chang mai tur a ni. Tragedy hi a pianhmang leh thupui ken azirin 'Classical Tragedy' leh 'Romantic Tragedy' tiin \hen hran a ni a. Lemchana thu chhamtu (chorus) mamawh ve lèm lo; hun, hmun leh chet dan tura bituk sa awm lèm lo, zirtîr nei rùna duan ni lèm lo, râpthlak leh lungchhiatthlak taka tâwp chi ni si te hi 'Romantic Tragedy' an ti a. Tuna kan Lemchan thlîr mêk 'Duhmanga leh Dardini' lemchan pawh hi 'Romantic Tragedy' huang chhûnga khung tur chi niin a lang.

PLOT:

He Lemchan hi chan nga-ah \hen a ni a. Chan I-na leh chan II-naah lan thum ve ve a awm a, chan III-na leh chan IV-naah lan li ve ve a awm thung a, chan V-naah lan nga (5) a awm thung a ni. He Lemchanah a thu bul pho chhuah a nih dan (exposition) te, harsatna leh buaina rawn inmun(g) chhoh dan (complication) te, harsatna leh buainain a vàwrtawp a thlen dan (climax) te, harsatna leh buaina chhan a lan chhuaha a inher kual zèl dan (denouement) leh lungchhiatthlak taka a tawp dan (catastrophe) te chu inphaman zaihin kan hmu a. A ziaktu themthiamna a lang chiang hle. Lemchan kârlaka bahlah leh penhleh pawh awm loin a kal mar \ha hle a, a chan leh lan tin mai hi a ngaihnawm em em vek mai a ni.

Vângtlang lal fapa Duhmanga chuan an upa min fanu Saikii kalsanin daikil kâra hmeithai fanu D^rdini a ngaizâwng a. Phû lo hlè mah se D^rdini pawhin a hnar phal bik lo. An chhûngten remti lo mah se an inzui tlat a, midang thìk khawp hialin an awm a. Chutianga lal fapa tlâng chang tur meuhin hmeithai fanu a buaipui reng mai chu lal leh upate chuan \ha an ti lo a, lal upa min fanu Saikii chu Duhmanga nupui atan an lo neihsak tawp mai a. Mahse, Duhmanga chuan D^rdini lo chu a duh bau loh avangin Saikii chu ma-in a chhûngte duh loh Dardini chu a nei lui a. Rei pawh an inneih hmain Duhmanga ramchhuah hlanin D^rdini chu Duhmanga chhungte’n an lo maksak ve leh a. Duhmanga thinrim chuan Saikii chu a'n ma leh hmak a! Chutiang chuan an buai deuh nuai nuai a, lal leh upate thinrim chuan D^rdini nu chu an vau ta hial a. Duhmanga'n a pa Hrima te khuaa D^rdini nena an tlan dun dan tur ngaihvena a thang hlanin, nupui at^na a lak luh leh tak D^rdini chu Duhmanga chhungte chuan an lo maksak leh a, màksak mai duh tawk loin a nu nen an khua a\angin an lo hnawtchhuak ta hial a. Baihvai takin Sunthla ram lam an pan ta a ni. Duhmanga rammu a lo haw chuan a thinrim em em a, thil dang engmah ti loin Sunthla ram lam panin a chhuak leh nghal a. Sunthla rama Mualpui khua chu a han thleng a, a nupui duhtak D^rdini chu nau chungah a lo thi hman si! A thlan \hut ni-ah a han thleng hman hràm a, lungchhe takin D^rdini thlan chu a nghak a. A tawpah chuan a thi ve ta nge nge a ni.

Duhmanga leh D^rdini hi an inhmuh phat a\angin, an vawi khat inhmuh a\angin an inhmangaih nghal niin a lang a. Shakespeare-a lemchan thenkhat - 'As you like it', 'Romeo & Juliet' leh lemchan dang danga 'love at first sight' an tih ang kha a ni.

Duhmanga leh D^rdini inneih ziktluak theih loh chhan ber hi Duhmanga nu leh pate vàng a ni a. Duhmanga duh em emtu Saikii hi hnawk viau angin lang mah se, a nihna takah chuan a khawngaihthlak viau a. Sub-plot-a D^rdini lo beisei ve tu, D^rdini a `thlawi hnu pawha beidawng hauh loa la beisei fan fantu Chawngkhuma hi a hnawk viau thung. Mahse, Duhmanga leh D^rdini inkara harsatna siamtu ber chu Duhmanga chhungte an ni.

He Lemchana rammua an chhuah dan, râl nena an inep dan leh inbeih dan lo lang te, rammu hmuaka tlangv^lte inthemthiam tlaivar dan lo lang te, tlangv^lin nula an rim dan leh inbiak dan te, Zawlbuka an inbuan dan chanchin lo lang leh hmanlai Mizo nunphung lo lang hrang hrang hian a tingaihnawm em em a ni.

He Lemchan thawnthu hi a plot construction a mûm \ha em em a. Main plot leh sub-plot zawng zawng pawh a inremin a inthlung khawm vek a, a ziaktu themthiamzia a lang a ni.

CHARACTERISATION:

          'Duhmanga leh D^rdini' lemchan thawnthua 'main character' chu a lemchan hming putu Duhmanga leh D^rdini hi an ni a. An nun leh mizia lo bih chiang ila.

Duhmanga: Sawi tawh ang khan Duhmanga hi Vangtl^ng lal Hrangvunga fapa neihchhun a ni a. Tlangv^l hmel\ha, an khaw nula hmel\ha Dardini meuh pawhin, "...A hmel chu duhthusam, a kimtlâng lah sawisel bo...," (Chan I, Lan II) tia a sawi hial a ni a. A chak em em a, Mualnuam khaw buan chak Manga pawh awlsam takin a hneh thei a, Thlahmunga khaw pasal\ha chhuanvawr chak hmingthang, ani aia chak hi vanhnuaiah an awm lo ang an tih hial Ngûnchèuva pawh ulh hlum \hak thei khawpa chak a ni. An rapa sa rèp awm loh lai awm lo khawpa sa kap thei a ni a, sa mai bakah râl lakah pawh duaidim lo tak a ni. A hming ringawt pawh chhak lama an râl te \ih rawn a ni.

Duhmanga hi mi ngawhngawl tak a ni lèm lo a, a tih tawh erawh ti bur mai chi a ni. A thutlukna siamah chuan a inchhir mai mai ngai lo a, thutiam sùt leh hni hne chi a ni hek lo. A thih dawnah pawh, "Duhmanga chu a inchhir lo ve han ti \hin ang che u," (Chan V, Lan V) a la ti fan a ni. Hmangaihn awmzia hriaa hmutu, thih chilh \hak ngam khawpa huaisen a ni. Hmangaihna avangin hming\hatna te, a 'tlâng' chan tur te leh a chhûngte pawh a chân vek ngam a. Hmangaihna 'martar-pui' ngam tiin kan sawi thei ang chu. Mi \henkhat chuan, khatia an khuain lal at^na an mamawh em em laia thihna a pan lui ta mai kha dawihzepthlak an ti maithei. Mahse, a dawihzep vang ni loin a huaisen vang zawk a ni. Huaisen avanga 'hailawn-Nopui' meuh dawm thei a ni a; mahse a chapo ngai lo. "I pasalthatna hi i rilru thatna hian a thup bo a nih hi," (Chan I, Lan III) tia a \hiante'n an sawi hial khawpa rilru \ha leh nun ng$l a ni.

Duhmânga hi mi rilru \ha leh tluang tak mai a ni a. Mi hmusita endawng chîng mi a ni lo. A nau Lianmâmi'n, "Ani chauh hi kan chhûng zînga nunphung dik hretu awmchhun a ni asin," (Chan V, Lan I) tia a sawi hian nunphung dik a hriatzia a tilang a ni.

D^rdini: 'Duhmanga leh Dârdini' lemchan thawnthua a changtunu ber Dârdini hi hmeithâi fanu mal a ni a. Mize tha tak a ni a, a \awngin mi a lêmin hawihhâwm thei tak a ni. An mi chhiat a hria a, a chapo ngai lo a, thuhnuai rawlh dêkin a khawsa \hin. Sawi ve hat khawpa hmel\ha leh duhawm a ni a, a pianken pawh a fuh hlê. "Kàwm kâra sete râng dawm ang heu" tia an sawi \hin, pian thiam leh duhawm zet mai a ni. An khaw tlangvâlte phei chuan ani khùm zo hi vanhnuaiah awmin an ring lo hial a, an khaw nula chhuanvàwr, a \hatin khual a kai e tia sawi ve hat hat \hin a ni.

An khaw lal fapa Duhmanga meuh paw'n a vawi khat hmuhna a\angin a duh nghal em em a, a ngaihzâwng Saikii a thlah phah thak a ni. "Hei hi maw 'nula pangngai ve mai' an tih chu; chu zawng a ni thei lo, ni lo, a ni thei lul lo; thlasik ni êng kâra daifîm thlir ang maia lung run thei chi a nih hi le! Sawisèltu an awm a nih ngai chuan îtsîktu an ni ngei ang," (Chan I, Lan II) a ti thlàwt mai a ni. An khaw lalnu leh amah duh lotu Duhmanga chhûngte ngei pawhina, "...A hmêl phei zawng a \ha pherh êrh lehnghal a," (Chan III, Lan II) tia an fak khawpa hmel\ha a ni. An dinhmun chhiatzia a hriain Duhmanga tan a insit em em a; a hnar phal bawk si lo. "Keini michhia-ah pawh dai kil kâra mi, vawk êk leh liankual nena in\henawm mai kan ni si a, nang lah chu khi-ah khi-ah, lal fapa mal i ni si," (Chan III, Lan I) tiin a insit tlawk tlawk mai a ni.

Dârdini hi nula fel leh mi biangbiak thiam tak ni mah se, Duhmanga an ina a lèn hmasak ber \um kha chuan a che sual ve niin a lang. Duhmanga a duhzia kha tihlan loh hràm hràm tum mah se, a inlêngte an titau chhuak ta tho a. Duhmanga vaib>l tihnun nana a mei pèk kha vawi thum lai pek nawn a ngai a, a ngaihzàwn vang a ni (Hmânlai chuan nulain an ngaihzàwn rùk deuhte mei an pèkin, an bula awm hnaih deuh an duh avangin mei nung \ha duh lo an pe lui \hin). Tin, a sama dawhkilh an thiah \uma Duhmanga dawhkilh a phawi hmaih bik khan ka phawi hmaih palh a ni tiin \ang er teh mah se, amah ngeiin, "Aw! Amah vangin ka inlêngte pawh ka duhthu ngeiin ka tinuar zo ta si a," (Chan I, Lan II) a tih hian a duhthu ngeia phawi hmaih lui a ni tih a tichiang hlè. Duhmanga hi a duh èm a, a inthup zo ta lo a ni. Hemi-ah bàk hi chuan han sawisèlna tur a awm lo.

Dârdini hmangaihna hi a dikin mahni hmâ a sial lo hlè a. Duhmanga nen an innei rem thei dàwn lo nia a lan takah kha chuan, Duhmanga kha hmangaih hlè mah se, "... A tawk ta e, i nihna atan te, i mawhphurhna atan te leh i zahawmna atan te kei mi thlah chu a \ul asin," (Chan III, Lan III) tiin mahni hmasial lo takin a \awng a. Hei hian a puitlinzia a tilang chiang em em a ni.

Dârdini rinawmna hi a ropui hlè bawk. Duhmanga chhûngte'n duh loa hmingchhe taka an hnawh chhuah hnu-ah pawh, amah duhtu leh lo hèltute lam a hawi chuang lo a, Duhmanga tàn a inserh hrang tlat a. Amah lo beisei em emtu Chawngkhûma'n tih takzeta a thlèm chung paw'n, "Sâwm la, ngèn la, nula tam tak duhthusam chu thlentir la; Khûma, kei zawng mi thlèm lul suh," (Chan IV, Lan II) tiin a hnial fithla \hak mai a ni. Tin, a thih dàwn thlengin Duhmanga nupui a nihzia chu a la aupui lawm lawm a ni. Hei hian Dârdini rinawmzia leh danglam ve mai mai thei lo (flat character) a ni tih a lantir a ni.

'Duhmanga leh Dârdini' lemchana a changtu dangte mizia chu chhui vek lo mai ila. Chhinchhiah tlak tak chu he lemchana a changtute hi a bul a\anga a tàwp thlenga danglam mai mai thei lo, inthlak ve zung zung lo - 'flat character' - an ni tlângpui a. Duhmanga nu (Vangtl^ng lalnu, Chawngi) erawh hun leh hmun azira inthlak danglam thei - 'round character' - a ni thung a ni.

DIALOGUE:

 'Duhmanga leh Dârdini' lemchan thawnthua inbiakna \awngkam hi a \ha em em a, he lemchan thawnthu ka dah sàn chhan leh Mizo lemchan thawnthu dangte'n an tluk lohna chhan a ni. Lemchan thawnthua an inbiakna (dialogue) a\ang hian a changtute mizia a hriat theih a, an \awngkam a\angin an nihna leh duhzâwng, naupang leh puitling, mipa leh hmeichhia an nih a hriat hran theih \hin a. A changtute mizia azirin an tawngkam hman dan a dang \hin a, \awngkam bungraw inang vek an hmang tur a ni. Chu chu he Lemchan ziaktu Sângzuala hian a zàwm \hain a hmang thiam hlè a. A ziaktu \awnghmang thiamzia, \awngkam mawi a chheh thiamzia leh Mizo \awng a thiam nàlzia chiang takin kan hre thei a ni.

Dârdini'n Duhmanga a duhzia a sawina, "Karei, ka thinlung chhûng chu lawm leh mangang hlauthawngin a nui lungngai si a nih hi,...a inngaihtlàwmna chu thang a ni si...aw thang duhawm, hmu reng chungin maimitchhîngin ka dai per dâwn che em ni?" (Chan I, Lan II) tih te mawlh mai hi a va mawi chungchuang em! 'Thang duhawm' tih te hi 'Oxymoron' mawi lutuk mai - Shakespeare-a tiha mawi a ni!

Duhmanga'n Dârdini a duh tàk em em hnu a, "Saikii han rìm leh tur chuan rilru thahrui ka nei tawh lo a ni," (Chan I, Lan III) a tih te hi a fuh thlâwt! Hei tak ka dah sànna leh thiam ka tih em em chhan a ni a, thu mawi leh inhmeh tak tak a chheh nalh theihzia chu Lan tin deuhthawah hmuh tur a awm e'maw tih mai tur a ni. A mawi ka tih zual ka'n thur zèl ang e.

Duhmanga'n, "Ka thinlung thahrui chu thlahin fûr chhe pangpâr chu ka beh ang maw...," (Chan III, Lan III) a tih te, "Ka thinlung hi ka taksa lal a ni asin," (Chan III, Lan III) a tih te, "Arsi zîngah tunge Chawngmawi iai thu sawi tawh ngai," (Chan III, Lan IV) a tih leh a chhûngte hnen a, "In mit zawng a meng naa khaw hmu lovin in m^u mit put ve mai mai a nih hi," (Chan III, Lan IV) a tih te hi a fuhin a sawi hun leh hmun nen a inmil em em a. A rilru leh ngaihtuahna a puang chhuak \ha hle a ni.

Duhmanga'n a nupui at^na a chhûngten an lo neihsak Saikii haw tura a tih a, a chhûngten haw lo tura an lo ngen ve mêk laia Saikii'n, "...Van chu a lo sâng em a ni, keini làwn thlen rual a lo ni lo a nih hi," (Chan III, Lan IV) a tih te hian Saikii dinhmun, a rilru leh ngaihtuahna a sawi chhuah \hat mai bàkah, a thu hi a ril em em a ni.

Sangzuala chung chuanna em em chu thu han chingzàna han chheh kual vèl (Wordplay) a thiam em em mai hi a ni. Duhmanga'n Dârdini hnena 'i inlamlet ta mai em ni' a tih \um a, Dârdini'n, "Duhmang, 'inlamlet lo turin ka rilruin ka lo inlamlet tawh asin'" (Chan III, Lan I) a tih te, Duhmanga'n a \hianpa Thanhrânga, "A thang thangnaa thang ve turin ka rawn thehthang ta a nih kha," (Chan IV, Lan III) a tih te, "Tichuan, 'tichuan'-in ka'n \an ang e," a tih te, Duhmanga vèkin, "A!...engmah hi engmah a lo ni lo ve," (Chan V, Lan II) a tih te hi 'wordplay' mawi tak tak vek an ni a. Thatkhûma'n Duhmanga hnena, "Lal fapa neihchhun i ni si a?" a tih \uma Duhmanga'n, "Lal fapa neih loh chhan ka ni ta!" (Chan V, Lan II) a tih te hi a rilin a mawi em em a ni.

'Duhmanga leh Dârdini' lemchan thawnthu hi kan chhiar chian chuan Finthuril (Philosophy) pai tak tak khawrh chhuah tur a awm thluah a. Thanhrânga'n, "Chàwl lo lêka thawh tlut tlut hi thawhrimna a ni kher chuang hleinem," (Chan I, Lan III) a tih te hian ngaihtuah a tithui hlè a. Chan II-na, Lan III-naa tlangvâl pakhatin, "...Upa thu awih lova sa lo bei fâlte hi a hnu-ah huaisen sawiin an sawi leh vak zel tho," a tih te hi a dikna chen a awm tlat a ni. Dârdini'n Duhmanga hnena, "Thudik chu a ni lo, mahse thutak a ni," (Chan III, Lan I) a tih te hi chhùt zui chet chet ngai, ngaihtuah chiana dik thei si a ni.

Duhmanga'n, "...Eng thil pawh hi a bul \an hma hauhva huphurh taka thlir chuan a chàkawmna hiana bùk thlu mawh khawp thin asin," (Chan III, Lan I) a tih te hi a dik ngawt mai. Chan IV-na, Lan I-naa Dârdini'n, "Hlimna tel lo mitah chuan engmah hian mawina a nei lo; rilru rethei leh beidawng t^n chuan engmah hian hlutna a nei zo lo," a tih te, Dârdini'n Chawngkhûma hnèna, "Fûrpuiin kumtluan a awh ngai em ni?" (Chan IV, Lan II) a tih te hian lungngaihna leh harsatna a thlen reng bìk loh thu a lantir a ni. Duhmanga chhûngte'n Dârdini laka thil dik lo tak an tih \uma Duhmanga nau Lianmami'n, "...Sualna nei lo huat hi sual a ni zawk asin," (Chan V, Lan II) a tih te hi thu fing leh dik a ni. Duhmanga'n, "...Chaw te zawng a châng chuan thilsual tihna thahrui siamtu chauh a ni asin," (Chan V, Lan II) a tih te hi a dikna chen a awm. Duhmanga'n an khua a'n thlìr let a, "Han thlîr ve teh u, a va chul teh ruai em! Minung pawh awm lohna ang maiin a lang ka ti," (Chan V, Lan II) tia a sawi hian a thlîrtu azira thil a danglam theihzia a tilang chiang em em a ni.

'Duhmanga leh D^rdini' lemchan thawnthu hi han chhiar chian chuan William Shakespeare-a lemchan thawnthua an inbiakna ang dàwn dàwn, tawi te te, ril ru tak si hmuh tur a awm nual a. He Lemchana inbiakna \awngkam (dialogue) hian Shakespeare-a rim a nam chèk chèk mai a, Shakespeare-a paw'n hei aia mawi chuan a ziak thei bik lo anga tih tur khawpa \awngkam mawi leh inhmeh S^ngzuala hian a hmang thiam tlat a ni. Chan V-na, Lan I-naa Duhmanga beidawng thinrim rilru nâ-in, "Tùnah zawng 'nunna meipui nge ka thlan ang thihna tuithiang' tih a ni ta," a tih leh Shakespeare-a'n Hamlet lemchan thawnthua, "To be or not to be, that is the question," a tih te nen khan huang khat a tla za thei an ni. Duhmanga dinhmun hrehawmzia, tuilairapa a awm dan boruak a tar lang \ha em em a ni. Sangzuala'n he Lemchana a \awngkam hman hi a \ha em em a, a zira zir tham fê a awm a. Chan III-na Lan I-naa Duhmanga leh Dârdini inbiak dan leh Chan IV-na Lan II-naa Chawngkhûma leh Dârdini inbiakna te hi chhiar fo tlak, awmze ril nei leh fing, ngaihnawm em em mai a ni.

'Duhmanga leh Dârdini' Lemchan Thawnthua Hmangaihna:

He Lemchana langsàr ber chu hmangaihna a ni a. Duhmanga leh Dârdini inhmangaihna hi a thùkin a ril a, a tak a ni. Duhmanga leh Dârdini hi an naupan lai leh an nulàt-tlangval hnu thleng paw'n an inhre lawk lo niin a lang a; Dârdini hian lal fapa meuh chu a lo hre làwk tawh zawk maithei a; Duhmanga hi chuan a la hre ngai hauh lo a, hmuh pawh a la hmu ngai lo niin a lang. Duhmanga hian lènna bik, upa min fanu Saikii a nei reng a. A lènna te hi an inthawi avangin lèn a thiang lo a. Duhmanga lènna tur hre lo chuan a \hiante a zui ve ta ngawt a, a hma zawng pawha a la hriat ngai loh Dârdini te inah chuan a lêng ve ta a. Chu chu an intawnna hmasa ber a ni a; Saikii te inthawi chu an inhmangaihna atana kawng hawngtu a ni. Mak tak maiin an inhmuh phat a\angin an inhîp tawn a, an induh tawn nghal em em a. Duhmanga'n, "Ka hmuh tirh phat che-a ka hmangaihna ka pèk tawh che la kìrin ka sùt thei tawh lo," (Chan III, Lan I) tia a sawi leh Dârdini'n, "Ka hmuh tirh che a\anga ka hmangaihna che lo par chhuak ve ringawt khan châwmtu boruak \ha a hmuh loh avangin a ngui zo ta," (Chan III, Lan III) tia a sawi te hian an inhmuh tirh a\anga an inhmangaih nghalzia a tilang a. A ziaktu Sangzuala hian 'Vawi khat inhmuhnaa hmangaihna' (Love at first sight) an tih \hin hi a pawmzia tihlan a tumna a ni thei em tih hi ngaihtuah tham tak a ni.

Duhmanga'n Dârdini a hmuh hnu kha chuan khaw dang rèng hawi tawh loin a hmangaih nghal em em a. A ngaihzàwn \hin Saikii pawh a thlauhthla hmak a, "Saikii han rîm leh tur chuan rilru thahrui ka nei tawh lo a ni," (Chan I, Lan III) a ti tawl mai a ni. Dârdini pawhin an dinhmun inthlauh luat avangin beisei em em lo mah se hnar zawng a hnar phal hauh lo a. Duhmanga'n, "Kan dinhmun avang hian a han \ang deuh na a, a thinlung thup zo bìk hek lo. Kan heti zo ta a nih hi," (Chan I, Lan III) a tih hian a tichiang viau a ni. Dârdini te an mi chhiat èm vangin Dârdini hian hrehawm a ti em em a; mahse, Duhmanga chuan an retheih vang hian a iai phah hauh lo. An hausakna leh a dinhmun chu Dârdini tel lo chuan engah mah a ngai lo a, "...I tel lo zawngin ka pa hausakna leh lalna te hi engah mah ka ngai hleinem. Chu lo rèngah nang ka neih loh che ai chuan ka chàn tur ang ang chu ka chân zawk na'ng e," (Chan III, Lan I) a ti a, a hmangaihna hian rethei leh hausa a thliar lo a, a dik a, a ropui em em a ni.

An dinhmun inchen loh èm avangin Dârdini nu-in han pawh \hen ngial a tum a; mahse, a thei lo. An in te chu dai siamin han hung hnan hial mah se, an inpan reng tho a, an inkawm lo thei lo a, an inngai em em reng a ni. A hnu-ah phei chuan Duhmanga hian an dai siam chu a zuan khûm hial mai! Duhmang chhûngte'n Dârdini kha duh lo eltiang mah se, an dinhmun inthlauhzia pawh sawi fo mah se, Duhmanga chuan, "Hmangaihna chuan tumah a thlei chuang lo asin," (Chan III, Lan I) tiin a rilru a thlak duh chuang lo a. A chhûngte'n theihtàwp chhuaha pawh \hen tuma an beih laia amah hringtunu meuhin,"Mama, i zàwlpui aiin hnamchawm michhia i thlang ang maw? Eng i ti nge maw ni le?" (Chan III, Lan IV) tia mak ti taka a zawh \uma Duhmanga'n, "Nangni kawihthuang pâr nikang bàwm ai chuan ruam daia senhri chu ka thlang zawk na'ng e. Ka hmangaih chuan a tawk," (Chan III, Lan IV) tia a sawi te hian Duhmanga hmangaihna dik leh takzia, a rinawmzia leh hmangaihna a dah chungnunzia a tilang chiang em em a ni.

An inkârah tlak zeh tum chu an awm ve ngai chhap mai. Duhmanga chhûngte'n Saikii chu Duhmanga nupui at^n an neihsak a; mahse, Duhmanga chu Saikii bulah chuan mut pawh a mu duh lo. Dârdini ngei pawh Chawngkhûma'n a duh em em a, a rilru kawih hersak pawh a tum nangiang; mahse, a thei lo. An inhmangaihna hi a nghet èm a, a tâwp rak thlengin an nghìng lo a, t< pawh \hen theih mah an ni lo. Dârdini hian an pèm dàwnah pawh Duhmanga nupui a nih reng tur thu leh a rinawm reng tur thu a \hiante hnenah a chah lawm lawm a, a thih dâwn thlengin Duhmanga hming a lam a ni. Dârdini a thih hnu-ah pawh Duhmanga chuan midang neih chu sawi loh, Dârdini thlanah hmangaihna chu a nunpui \awk \awk a, "Hmangaihna.... hmangaihna...," (Chan V, Lan V) ti chung zèlin hmangaihna chu a thihpui ve ta a ni. An inhmangaihna hi a va ropui em!

Duhmanga nau Lianmâmi hian Duhmanga leh Dârdini inhmangaihzia chu a hmu chiang ber àwm e: "Hmangaihna chu ka hmu a, ka beng hian a hria a; a zahawmna zawng zawng nen sawisakin a awm a, chelh rual a ni chuang lo, hmanaihna, hmangaihna dik leh hlu ber chu." (Chan V, Lan I) Ni, hei bàk bàka hmangaihna a awm thei dàwn em ni?!

Duhmanga leh Dârdini Lemchan Thawnthu-a Rethei leh Hausa Inkâr:

Hmànlai Mizo nunah khan sei hlei leh inthlau lutuk awm loin lungrual takin an khawsa dial dial \hin tiin an sawi \hin a. Mahse, ngun taka kan thlìr chuan lal leh mualkìl upate dinhmun a \hat em em laiin, hmeithâi leh hnawmchawm rethei zàwkte dinhmun chu a inthlau em em a ni tih kan hre thei ang. Chu chu tuna kan Lemchan thawnthu thlìr mêkah pawh hian chiang takin a lang a. Duhmanga'n hmeithâi fanu a ngaizâwng tih an hriatin a nu leh pa (lalnu leh lalpa) chu an làwm lo hlè a, \awngkam lah an duhtui lo hl>. "... Mi azawnga michhe lubâwk, daitàma vawk kawng rauva lo seilian ve mai mai a han âtchilh tlat mai hi zawng ngaihzam mai chi-ah ka ngai thei lo," (Chan III, Lan III) tia Duhmanga pa-in a sawi leh Duhmanga nu-in, "Tlangvâlho vuak hlumtìr ila a ni mai alawm, an nufa chuan," (Chan III, Lan III) tia a sawi hian lalte'n daikil kâra mi retheite an hmuhsitzia, an chunga duht^wka an inlulin theihzia leh an dinhmun inthlauhzia a târ lang chiang hlè a ni. Tin, lal upa min Suaka'n, "Nangni vêng dàitama mi chhe bawrlawk in hi lal fapa meuh chuankaina tlàk a ni lo rèng asin," (Chan IV, Lan I) a tih te hian an hmuhsitzia a tilang.

Dârdini'n Duhmanga hnena, "Duhmang, ka nu a hel tlat chhan hi chu e, kan dinhmun inthlauh luat vàng hi alawm. Keini michhia-ah pawh daikil kâra mi, vawk èk leh liankual nena in\henawm mai kan ni si a, nang lah chu khi-ah khi-ah, lal fapa mal i ni si. A, sawi pawh ka sawi hlei thei lo ve, ka rilru hi a hrehawm lutuk," (Chan III, Lan I) tia a sawi hian an inkâr zauzia a târ lang a. "Nang zawng i pian i mùrna a\ang rènga mi chunga lêng i ni a, kei hi mi han en teh; kan inchhûng hi han hawi vèl teh, min hriatpui lo a ni, min hriatpui thei lo; mi\hate leh michhiate dinhmun inlakhleihzia hi i retheih ve phawt loh chuan i hre ngai dàwn si lo a, rethei tur chuan ka phal si lo che...," (Chan III, Lan I) tia Dârdini'n lungchhe vankaia a sawi te, "... Ka chuti dinhmun avang chuan i mi hmangaihna hmêl hian ka hnuk a tiulh \hin asin," (Chan III, Lan I) a tih te, Dârdini nu-in, "Retheihna hi chu ka va run tak em!" (Chan III, Lan I) a tih tlawk tlawk mai te, Dârdini'n rilru na taka, "Engah nge maw tùn ang aia neinung deuha ka lo pian loh le aw! Ka hmèl mawina zawng zawng hi ka tan chuan lungngaihna thlentu a ni zo ta si a. Engah nge maw ka lo pian ve kher kher ni aw!" (Chan IV, Lan I) a tih leh, "... Ka hlimna chu ka \ahpui thin si che hi... Kei zawng, dam mah ila vanduai tur rênga piang ka lo nih hi," (Chan IV, Lan I) a tih te hian mi\hate leh michhiate inkâra inthliar hranna leh dinhmun inthlauhna chu a tilang chiang em em a, Dârdini te nufa hi an khawngaihthlak takzet.

Duhmanga chhûngte'n Dârdini an hmuhsitzia te, an in a\anga an hnawh chhuah mai piah lama an khua a\ang hiala an hnawt chhuak duh hian hmeithâi rethei an hmuhsitzia te, lalte an khuate laka an duh tàwka an inlulin theihzia te, mi rethei an tham lohzia te leh michhia leh mi\ha inkâra indaidanna bang chhah tak kan pi pute hunlaia a awm theihzia a tichiang a. Hmânlaia Mizo pi pute nuna thil \ha lo kan hmuh langsàr tak a ni.

 'Duhmanga leh Dârdini' Lemchanah hian 'Poetic Justice' A Awm Em?

'Duhmanga leh Dârdini' lemchan thawnthu-ah hian thil tisualtute'n hremna an tawk em tih leh dik taka nungten lawmman an hmu em tih hi chhui fè tham a awm a. Pawi sawi miah lo Dârdinite nufa thil tawrh zozai leh a tàwpa Dârdini'n a thih phah hial mai hi, 'Poetic Justice' (Dramatic Justice) a awm lo a tih theih àwm e. Chutih rual erawh chuan hmangaihna aia hausakna leh dinhmun \hatna ngaipawimawh zawktu Duhmânga chhhûngte chungah hi chuan 'Poetic Justice' a thleng niin a lang thung. Duhmânga chhûngte zîngah Duhmanga nau Lianmâmi tih loh chuan Dârdini kha an hmusit em em vek a, an nawm an makin an tiduhdah a. Duhmanga'n nupui at^na Dârdini a rawn hruai haw pawh khàn, Duhmanga a ramchhuak ta maw tihah Dârdini chu tiduhdahin an lo hnawt chhuak a. Lianmâmi chauh lo chu han \an eih an awm lo. "An mi hmuhsitzia hi an tilang chàmchî a; ka hriat ngei turin Saii felzia leh an chhùngkaw neihnunzia an tiri àwl lo bawk a...,'' (Chan IV, Lan IV) tia Dârdini thu sawi hian Duhmanga chhûngte rilru puthmang chu a tilang chiang hlè.

Duhmanga chhûngte hian mihring nunphung an hre lo a, hmangaihna hlu tak chu an diriam a. Duhmanga'n, "Nangni ngaiha hausakna avanga hlimna puarpawlêng hi ka tan chuan hlutna a awm ve lo... Mi hausa leh chhumchhiate in thliar fo reng chuan van ni sàl khua in tlai lèk lo vang," (Chan V, Lan I) a ti lawm lawm chung paw'n an nun an sim duh chuang lo a. A tâwpah an tuhrah chu an seng ta a ni. Râlin Duhmanga pa chu an that a, Duhmanga farnute pawh salah an man a. Duhmanga farnu tho Lianm^mi leh Duhmanga nu erawh an relhru hman hlauh a, râlin an man ve ta lo. Duhmanga nu vanneih chhan chu Dârdini chunga an thil tihsual kha pawi a ti a, a inchhìr em em a, chu vang chuan a him ta a ni. Lianmâmi pawh Dârdini chungah a sual lo. Hetah tak hian 'poetic justice' chu a lang a, thil tisualtute chuan hremna an tawk a, sual lo leh inchhir nachâng hria te erawh an chan a \ha ta deuh a ni.

'Duhmanga leh Dârdini' lemchan thawnthu ka chhiara ka rilrua zawhna lo lut chu: Enga ti nge khaw khat pasal\ha huaisen leh chak, sa leh ràl hmaa zàm ngai lo, tlângval tumruh leh rilru sak Duhmanga khan Dârdini kha tlanbopui mai ngam lo nge a nih? A pa Hrima te khuaah khan engah nge a tlanpui vat mai loh? Duhmanga hi a che muang lutuk a, a muang sual ta a ni. Lehlamah chuan Dârdini nu han kalsan kha an hreh pawh a ni thei e; mahse, han tum ngat se zawng, an nufa khan hmun himah a hruai thei ngei ang le.

Sângzuala hian \awngkam a thiam em em a, a ulukin ziah zawm leh zawm loh tih dik loh pawh a nei mang lo a. Tlèm azâwng chu awm ve bawk mah se, mit tikham tham a awm lèm lo. Chutih rual erawh chuan \awngkam han hman dik loh zauh erawh a nei ve tlat mai a! Khaw'nge mualpho huamin dik zawk nia ka hriat dan nen i'n târ lang ve reng reng teh ang. A vawtuin èk kan cheh èm lo ang chu maw?!

Chan I-na, Lan II-naa Dârdini nu thusawia 'tuarhlelhawm' tih hi 'tawrhhlelhawm' ti zawk ila, lam a nuam zawkin ka hria. Kan mi thiam hmasate zîngah 'tuarna' modified-a 'tawrhna' ti duh lo an awm nual a. Mahse, \hangtharte hi chuan 'tawrhna' kan ti zèl chu a nih hi maw. Kum 1950 b^wr vel daih tawh khan Rev. Zairema pawhin 'Tawrhna' tih essay \ha tak a ziah tawh tak kha.

Chan II-na, Lan I-naa Vâl Upa te leh tlangvalho \awngkama 'tlawmng^i/tlawmngaih' an hmanna hi a dik lo niin ka hria. 'Tlawmla/tlawml^k' hmanna tur niin a lang. 'Tlawmng^i' hi chu mi tana phut let nei loa thil \ha tih lamah hian hmang ila a dik. Kan mi thiam JF-a leh Zikpuii Pa pawh khan 'tlawmla' hmanna turah 'tlawmng^i' an hmang fo mai a, tunlai thlengin a hluar ta em em mai a ni. 'Tlawmng^i' leh 'tlawmla' hi khawchhak lam |iau kam velah khi chuan an la hmang dik viau niin ka hria.

Chan V-na, Lan IV-naa tleirawl pakhat thusawia 'vàk chhuak' a hmang hi a dik chiah lo. Chakai leh rannung ilo fahran chu an 'vàk chhuak' \hin a; mihring erawh kan 'chhuak vàk' \hin thung! A... Hei hi chu Sângzuala thiam loh pawh a ni lo ang! A sawitu tleiràwl hi a la naupangin \awng dik a la hre chiah loah ngai ila a fuh ang.

Chan III-na, Lan IV-naah hian ramhnuai lui kamah Thanhrânga leh Duhmanga an lo lang a. An kal hnu-ah lan thar siam loin Lal In a lo lang leh nghal a, hei hi a fuh chiah lo. Lal In lo lan chin hi lan tharin lo lang zawk se a felfai zawk ngei ang. Chutiang chiah chuan Chan V-na, Lan II-naah kawtchhuah a lo lang a, a hnu-ah lan thar siam loin ramhnuai kawngah Duhmanga a lo lang zui nghal a. Hei pawh hi lan tharin duang se a fuh zawk a rinawm.

Tunlai \hangthar thuziaktu \henkhatte'n an thuziaha uar lutuk an tumna lama makna chhinchhiahna (!) te, zawhna chhinchhiahna (?) leh fullstop (.) tlar tuarh an chîng ang deuh hian Sângzuala hian sentence tawpa an la sawi zawh chiah loh ang leh mi thusawi an han thlùk vang vang angah hian dot (.) a tlar dul dul mai a. Hei hi a \ul lem lo. Dot pathum (...) dah tlar hi chuan a tàwk viau a ni. Paruk pasarih chuang chuang tlar dul hi a \ul lèm lo, a tihnawk mai mai.

|awngkam felhlel deuh kan han tar lan tak tih loah chuan he Lemchan hi sawisèlna tur thlàwt ka hre lo a, a fuh vèl vek ni berin ka hria. Mite'n an la hman ngai loh, Sângzuala'n a tihfuh em em nia ka hriat chu Chan I-na, Lan I-na tawpa bracket chhûnga "(Inchhûng panin a chhuak a)" tih hi han chhiar thuak chuan a dik lo deuh hû-in a lang a. Mahse, han chhhùt chian chuan, lemchanna hmun (Chantual - Stage) a\anga 'inchhûng' lam pan tur kha chuan 'chhuah' a ngai tlat a ni - Luhkapui (pàwn)-a an awm miau avangin!

He Lemchanah hian 'Phunrùkna' (Soliloguy) leh 'Phunsep' (Aside) hmuh tur a awm nual a. He Lemchan buk tirit zualtu pawh a ni. 'Phunrùkna' leh 'Phunsep' lo langte chu tar lang tawh lo mai ila.

Aw le, he Lemchan \hatna hrang hrang hai chhuah tur leh he Lemchan a\anga thil lo lang hrang hrang sawi tur chu la awm \euh mah se, a hmâwr bàwk dawn tawh mai ila. Hmânlaia lalin khawtl^ng a awsp dan te, lal leh upate rorèl dan te, vâl upa leh tlangval te râl rèl dan te, nula leh tlangvalte inrìm dan boruak leh an \awngkam hman dan te, rammû-a ràl an beih dan leh an sa beih dan te, naupang an zirtir dan leh an inenkawl dan te, râl laka an invèn dan te, rammu hlawhtling an hmuah dan leh an lawm dan te, an hlado chham dan te, nulain tlangv^lte arkeziak an ban \hin dan leh arkeziak awmzia te, sapui (sakei) an beih dan leh sapui an \ihzia te, lal leh michhiate inkâr hlatzia te, lal tana an upate pawimawhna te, lalte thuneihna sànzia te, hmanlaia hmeichhe dinhmun te, nula leh tlangv^l dinhmun te, naute an neih dan te, nau chunga nu a thiha naute an sawngbàwl dan te, mitthi awm nikhuaa khawtlâng boruak leh hmanlaia kan pi pute nun dan leh khawsak dan hrang hrang lanna 'Duhmanga leh Dârdini' lemchan thawnthu hi Mizote'n lemchan thawnthu kan ziah ve tawh zînga \ha berah ka ng^i a, a chhûnga Mizo nun leh culture lo lang pawh hi inzirna tham a ni a. Hmanlaia Mizo pi pute khawsak dan leh nun dan hrim hrim zir duhte tan ka 'recommend' a ni.

Tin, a ziaktu \awngkam mawi leh \ha tak tak, hmanlai pi pute \awng hmang leh \awngkam bungraw hrang hrang târ lang \ha em em mai hi Mizo \awng thiam tuma zir mèkte tan chhiar ngei ngei chi a ni. Kei ngèi pawh hian ka hlawkpui ngei chhap mai! Vawi thum ka chhiar chhuak tawh a, ka chhiar apiangin hlàwkna thar ka chhar belh zèl a ni.

BIBLIOGRAPHY:

1.      Zawla, K., ‘Mizo Pi Pute Leh An Thlahte Chanchin’, Gosen Press, 5^th Edition, 1989, Aizawl, Print.

2.      Khiangte, Laltluangliana., ‘Thupui Pawimawh Pali’(Seminar Paper), Mizo Lecturers Academy, 1989, Aizawl, Print.

3.      Renthlei, Darchuailova., ‘Lecture On Drama’, Efatha Press, 1^st Edition, 2007, Aizawl, Print.

4.      Thangvunga, R., ‘Theory Of Literature’, Department Of Mizo, Mizoram University, 1^st Edition, 2013, Aizawl, Print.

5.      K.C . Vannghaka, Dr., ‘Literature Kawngpui’,  Gilzom Offset, 1^st Edition, 2010, Aizawl, Print.